
Volgende thematische partnerschap van de Stedelijke Agenda: compacte steden!
Op 27 augustus 2025 opent de Stedelijke Agenda voor de EU een oproep aan partners om deel te nemen aan het gloednieuwe thematische partnerschap “Compacte steden – Duurzame stadsplanning en bestrijding van stedelijke spreiding”.
Om potentiële kandidaten wegwijs te maken in de doelstellingen van dit partnerschap, vind je hier het interview met Ivana Katurić, de externe deskundige achter de ex-ante-evaluatie (EAA). Deze analyse brengt het werkterrein van het partnerschap in kaart, verscherpt de focus én bereidt de grond voor op de komende oproep.
➡️ Lees het volledige artikel voor haar inzichten over compacte steden en wat deze aanpak kan betekenen voor duurzame stadsontwikkeling in Europa.
Planning en procedure
- Oproep open: 27 augustus 2025 – 1 oktober 2025
- Beoordeling: De ex-ante-deskundige beoordeelt de aanvragen op basis van:
- Diversiteit van belanghebbenden
- Geografische spreiding binnen Europa
- Verschillende groottes van stedelijke overheden
- Goedkeuring: Na advies van de Directeuren-Generaal Stedelijke Zaken (DGUM) in het najaar van 2025
- Start partnerschap: Begin 2026
Wie komt in aanmerking?
- Steden van alle groottes en gemeentelijke samenwerkingsverbanden
- Regio’s en regionale verenigingen
- Europese en nationale coördinatieorganisaties
- EU-lidstaten (via hun ministeries), plus Noorwegen en Zwitserland
- Overige organisaties (universiteiten, verenigingen, NGO’s, stedelijke actoren in stedenbouw en ruimtelijke ordening)
Zodra de oproep op 27 augustus opengaat, verschijnt het referentiedocument met de criteria voor deelnemerschap en beoordeling.
In de tussentijd kun je de ex-ante-evaluatie (EAA) raadplegen (te vinden in de linkerkolom op de webpagina). Deze op feiten gebaseerde studie, opgesteld door een externe expert, onderzoekt:
- Wat er al bestaat aan initiatieven
- Welke uitdagingen, hiaten en kansen er zijn
- Hoe het partnerschap hierop aansluit
Informatiesessie
🗓️ 3 september 2025 (online)
Tijdens deze sessie word je bijgepraat over de aanvraagprocedure en de verwachtingen van een thematisch partnerschap binnen de Stedelijke Agenda voor de EU.
Het thema “Compacte steden” in het kort
Het thematische partnerschap focust op het bevorderen van compacte, efficiënte en duurzame stedelijke ontwikkeling als antwoord op de wijdverbreide uitdaging van stedelijke spreiding. Spreiding, kenmerkend door lage dichtheid, autodependentie en versnippering, brengt hoge ecologische, economische en sociale kosten met zich mee:
- Verlies aan biodiversiteit en hogere CO₂-uitstoot
- Stijgende infrastructuurkosten
- Vervoersarmoede
Het compacte-stedenmodel biedt een alternatief door te inzetten op:
- Beperking van nieuw bouwgrondgebruik
- Verdichting van bestaande stedelijke gebieden
- Regeneratie van onderbenutte ruimtes
Ex-ante-evaluatie: kennismaking met het thema ‘compacte steden’
Ivana Katurić is universitair hoofddocent duurzame stedelijke ontwikkeling aan de Universiteit van Rijeka (Kroatië) en directeur van Urbanex, een Europees duurzaamheidslab en adviescentrum. In het interview bespreekt ze: “De compacte stad is geen wondermiddel, maar een evenwichtige aanpak.”
Wat is volgens u het grootste misverstand over compacte stedelijke ontwikkeling dat de ex-ante-evaluatie kan rechtzetten?
Een van de meest hardnekkige misvattingen is dat één oplossing in álle stedelijke contexten toepasbaar zou zijn, of dat de vraagstukken eenvoudigweg zwart-wit zijn. Met de ex-ante-evaluatie tonen we juist aan dat duurzame verstedelijking een multidimensionaal proces is, waarin een evenwicht tussen economische, ecologische en sociale aspecten cruciaal is.
Sommigen denken dat verdichting automatisch leidt tot hogere vastgoedprijzen, terwijl spreiding zou zorgen voor goedkopere woningen. Deze aanname negeert echter belangrijke nuances: de manier waarop grondwaarde wordt vastgelegd en herverdeeld bepaalt in grote mate de uitkomst. Uitdagingen als de huisvestingscrisis, energiearmoede en beperkte mobiliteit hangen direct samen met deze waarde-dynamiek.
Juist om deze complexiteit te omarmen, verrijkt het partnerschapskader van de Stedelijke Agenda voor de EU het beleid met:
-
- Doelgerichte regelgeving
- Gerichte financiering
- Diepgaandere kennisdeling
Kleine en middelgrote steden zijn belangrijke actoren, maar beschikken vaak over minder middelen. Welke praktische maatregelen zorgen ervoor dat zij niet achterblijven bij de stedelijke toekomst van Europa?
Grote steden zijn vaak zichtbaarder en hebben meer capaciteit om mee te praten in beleidsdiscussies op verschillende niveaus. Duurzame verstedelijking geldt echter evenzeer voor kleine en middelgrote steden. Daarom is het essentieel dat we inzicht krijgen in hun specifieke uitdagingen, ongeacht of ze deel uitmaken van een Functionele Stedelijke Gebied (FSG).
De krachten achter hun verstedelijking variëren sterk per territoriale ligging. Om hen volwaardig te betrekken, moeten we:
-
- Hun administratieve en financiële capaciteiten versterken (bijvoorbeeld via gerichte subsidies en technische bijstand)
- Hun deelname in beleidsfora op nationaal en EU-niveau stimuleren
- Netwerken faciliteren tussen kleine, middelgrote én grote steden voor kennisuitwisseling
Bovendien manifesteren de effecten van stedelijke transformatiemotoren zich vaak buiten hun administratieve grenzen. In FSG’s ondervinden kleinere steden de gevolgen van ontwikkelingen in de stadskern. Betaalbare woningen in de periferie gaan vaak samen met autoafhankelijke zones, wat de levenskwaliteit beïnvloedt.
Om hierop in te spelen:
-
- Betrek alle stedelijke schaalniveaus (kern én periferie) in de planvorming
- Pas ruimtelijke ordeningsstrategieën toe die rekening houden met lokale noden
- Voorzie in maatwerkfinanciering zodat ook minder kapitaalkrachtige gemeenten projecten kunnen opstarten
Nu er veel nieuwe stedelijke modellen opduiken – zoals kwartiersteden, post-groei en regeneratieve steden – waarom blijft compacte verstedelijking een verbindende en actuele benadering voor samenwerking binnen de EU?
Het is niet onze taak om nieuwe beleidsconcepten kritiekloos over te nemen, maar – zoals Evers (2024) benadrukt – om hun implicaties actief te onderzoeken en waar nodig alternatieven te ontwikkelen. Compacte verstedelijking sluit naadloos aan bij de Europese traditie van duurzame stadsontwikkeling en benadrukt:
-
- Inzicht in de structurele erfenissen van ruimtelijke ordeningssystemen
- Kennis over sociale modellen voor inclusieve beleidsvorming
- Het belang van concrete uitvoeringsdimensies in plaats van louter esthetische stadsconcepten
Bovendien manifesteren de effecten van stedelijke transformatiemotoren zich vaak buiten hun administratieve grenzen. In FSG’s ondervinden kleinere steden de gevolgen van ontwikkelingen in de stadskern. Betaalbare woningen in de periferie gaan vaak samen met autoafhankelijke zones, wat de levenskwaliteit beïnvloedt.
Om hierop in te spelen:
-
- Betrek alle stedelijke schaalniveaus (kern én periferie) in de planvorming
- Pas ruimtelijke ordeningsstrategieën toe die rekening houden met lokale noden
- Voorzie in maatwerkfinanciering zodat ook minder kapitaalkrachtige gemeenten projecten kunnen opstarten
Nu er veel nieuwe stedelijke modellen opduiken – zoals kwartiersteden, post-groei en regeneratieve steden – waarom blijft compacte verstedelijking een verbindende en actuele benadering voor samenwerking binnen de EU?
Het is niet onze taak om nieuwe beleidsconcepten kritiekloos over te nemen, maar – zoals Evers (2024) benadrukt – om hun implicaties actief te onderzoeken en waar nodig alternatieven te ontwikkelen. Compacte verstedelijking sluit naadloos aan bij de Europese traditie van duurzame stadsontwikkeling en benadrukt:
-
- Inzicht in de structurele erfenissen van ruimtelijke ordeningssystemen
- Kennis over sociale modellen voor inclusieve beleidsvorming
- Het belang van concrete uitvoeringsdimensies in plaats van louter esthetische stadsconcepten
Op EU-niveau lopen momenteel verschillende wetgevingsinitiatieven, zoals de Wet Bodemmonitoring en de Natuurherstelwet. Deze wetten stellen nieuwe eisen voor stedelijke gebieden:
-
- Monitoren van verstedelijking
- Voorkomen van verdwijning van groene ruimten
- Vergroten van stedelijke bebossing
Compacte verstedelijking biedt hiervoor een solide basis door in te zetten op:
-
- Verdichten van bestaande stedelijke gebieden
- Regenereren van onderbenutte ruimten
- Beheersen van stedelijke spreiding
Toch mag het sociale evenwicht nooit uit het oog verloren worden. Het partnerschap voor compacte steden onderzoekt hoe Europese steden deze transities ervaren en zoekt gedifferentieerde oplossingen voor cruciale thema’s als:
-
- Betaalbaar wonen
- Energiearmoede
- Mobiliteitsarmoede
Deze aanpak bouwt voort op de successen van eerdere EU-partnerschappen in het kader van de stedelijke agenda van de EU, zoals die inzake duurzaam bodemgebruik en op de natuur gebaseerde oplossingen (SUL-NBS) of huisvesting. .
Ten slotte vormt de stedelijke agenda van de EU een uitstekend kader om een langetermijnsdynamiek op gang te brengen. Dit is al gebleken uit eerdere partnerschappen, zoals dat inzake duurzaam landgebruik en op natuur gebaseerde oplossingen, waarvan de impact zowel in de wetgeving als in de financieringsinstrumenten op verschillende niveaus voelbaar is.
Belangrijke data om te onthouden
- 📅 27 augustus 2025: Start oproep tot partnerschap
- 📘 Raadpleeg nu al de ex-ante-evaluatie om je voorbereiding te optimaliseren
- 📅 3 september 2025: Online informatiesessie voor potentiële kandidaten